ks. dr Jerzy Adamczyk
 

Prawny wymiar synodu

Sobór Watykański II postanawia: „Ten święty Sobór powszechny wyraża życzenie, by czcigodne instytucje soborów i synodów odżyły z nową mocą, aby tym lepiej i skuteczniej można się było przyczynić do wzrostu wiary i zachowanie dyscypliny w różnych Kościołach zależnie od okoliczności czasu”¹.
To życzenie ojców soborowych sprawiło, że w wielu diecezjach (także w Polsce) w okresie posoborowym przeprowadzono synody. Miało ono również istotny wpływ na prace Papieskiej Komisji Odnowy Kodeksu Prawa Kanonicznego. Po licznych dyskusjach przygotowała ona przepisy, które znalazły się w Kodeksie Jana Pawła II z 1983 r. Stały się one nowym bodźcem do celebracji synodów diecezjalnych, odbywających się według nowych zasad².
Obowiązującą podstawę prawną dla synodu diecezjalnego, dla jego zwoływania i przebiegu stanowi Kodeks Prawa Kanonicznego (szczególnie kanony 460-468), Instrukcja Kongregacji ds. Biskupów i Kongregacji Ewangelizacji Narodów o przeprowadzaniu synodów diecezjalnych z 19 marca 1997 roku, która kompletuje kodeksowy obraz synodu³ oraz postanowienia biskupa diecezjalnego zwołującego synod.

1. Definicja synodu diecezjalnego

„Synod diecezjalny – czytamy w kan. 460 – jest zebraniem wybranych kapłanów oraz innych wiernych Kościoła partykularnego, którzy dla dobra całej wspólnoty diecezjalnej świadczą pomoc biskupowi diecezjalnemu”.
Najważniejszym elementem w przytoczonej definicji, który zmienił dotychczasowy model synodu diecezjalnego, jest jego skład osobowy. Na równi z przedstawicielami duchowieństwa, pełnoprawnymi członkami synodu są przedstawiciele wiernych świeckich i instytutów życia konsekrowanego, tj. zakonów męskich i żeńskich, instytutów świeckich oraz stowarzyszeń życia apostolskiego. Dzięki takiemu ustawieniu struktury synodu otrzymał on pełny wyraz eklezjalny, stając się odzwierciedleniem całego Kościoła partykularnego⁴.
Tak więc zasadnicza różnica, jaka uwydatnia się pomiędzy poprzednim Kodeksem oraz długą tradycją kanoniczną a nowym zbiorem prawa, polega przede wszystkim na określeniu uczestników synodu. Obecnie synod diecezjalny to coetus delectorum – zebranie wybranych całego Kościoła partykularnego: kapłanów i wiernych⁵.
Choć po reformie soborowej znajdujemy w strukturach Kościoła partykularnego różne instytucje wspomagające biskupa diecezjalnego, takie jak: kuria diecezjalna⁶, rada kapłańska⁷, kolegium konsultorów⁸ oraz rada duszpasterska⁹, to synod diecezjalny, jako zgromadzenie świadczące pomoc biskupowi diecezjalnemu dla dobra całej wspólnoty diecezjalnej, jawi się jako uprzywilejowane miejsce wśród wymienionych instytucji diecezjalnych przede wszystkim dlatego, że angażuje zawsze – w odróżnieniu od rad diecezjalnych: kapłańskiej i duszpasterskiej – cały Kościół partykularny¹⁰.

2. Obowiązek zwołania synodu diecezjalnego przez biskupa diecezjalnego oraz sposoby jego przewodniczenia

Nowy KPK w kan. 461 zmienia przepisy poprzedniego Kodeksu, które nakładało na biskupa obowiązek zwoływania synodu diecezjalnego co dziesięć lat¹¹ i ustala, aby synod był zwoływany „ilekroć zdaniem biskupa diecezjalnego i po wysłuchaniu rady kapłańskiej, doradzają to okoliczności”. Tak więc biskup diecezjalny przed zwołaniem synodu ma obowiązek wysłuchania rady kapłańskiej, której interwencja ma charakter jedynie konsultacyjny oraz gdy za zwołaniem synodu diecezjalnego przemawiają przede wszystkim obiektywne okoliczności. Wśród nich można by wyróżnić okoliczności o charakterze zewnętrznym (synod diecezjalny mógłby się odbyć po soborze powszechnym, synodzie plenarnym lub prowincjalnym, albo też po promulgowaniu nowego kodeksu prawa powszechnego) oraz okoliczności natury wewnętrznej (takie jak zmiana granic diecezji, promocja akcji pastoralnej, poszukiwanie adekwatnej odpowiedzi na sytuacje partykularne i trudne, takie jak błędy natury doktrynalnej, poważne braki w dyscyplinie kościelnej, formalizacja zwyczajów diecezjalnych lub uzupełnienie luk prawnych)¹².
Synod daje również okazję do sprawowania świętych czynności, które najbardziej przyczyniają się do spotęgowania wiary, pobożności i gorliwości apostolskiej lub nowego ich zapoczątkowania w całej diecezji¹³.
Synod zwołuje i jemu przewodniczy biskup diecezjalny; może on delegować na poszczególne jego sesje wikariusza generalnego lub wikariusza biskupiego, by im przewodniczył¹⁴.
Prawo powszechne nie wymienia obowiązków tego, który przewodniczy zgromadzeniu synodalnemu. Jego funkcje natury czysto technicznej mogłyby być określone tak przez regulamin synodu diecezjalnego, jak i przez akt samej delegacji¹⁵.